Tekeningen van dieren van Frans Post uit Nederlands-Brazilië ontdekt uit periode 1637-1644

34 Bijzondere onbekende tekeningen ontdekt in Noord-Hollands Archief in Haarlem

08-09-2016 De Surinaamse Krant/Historiek.net


In het Noord-Hollands Archief in Haarlem zijn 34 geheel onbekende tekeningen ontdekt van Frans Post (1612-1680). Deze zeventiende-eeuwse kunstenaar uit Haarlem, die tussen 1637-1644 in Nederlands-Brazilië werkte in het gevolg van gouverneur Johan Maurits van Nassau, werd beroemd met zijn schilderijen van Braziliaanse landschappen. Dat hij de inheemse flora en fauna op deze voorstellingen had geschilderd aan de hand van in Brazilië getekende voorstudies werd vermoed, maar tot nog toe was geen enkele plant- of dierstudie van zijn hand bekend. De tekeningen zijn het ontbrekende puzzelstukje in het oeuvre van de Haarlemse schilder, zo bericht de website Historiek.net vandaag, donderdag 8 september 2016.

Alexander de Bruin, conservator beeldcollecties van het Noord-Hollands Archief in Haarlem, trof de voorstudies van onder meer een witlippekari, grijpstaartstekelvarken, negenbandgordeldier, capibara, jaguar, witooropossum en blauwlipmeerkat bij toeval aan tijdens digitaliseringswerkzaamheden. Het verhaal van de ontdekking wordt gepubliceerd in het september-nummer van het internationale tijdschrift Master Drawings.

Reuzenmiereneter, Frans Post (1612–1680), ca. 1638-1643. Noord-Hollands Archief, Haarlem

De 34 dierentekeningen waren onderdeel van een groter portfolio met 160 tekeningen van vogels door de kunstenaars Pieter Holsteijn de Oudere en de Jongere. Het portfolio werd in 1888 geschonken aan het Noord-Hollands Archief, maar de tekeningen van Frans Post moeten waarschijnlijk al veel eerder in de map terecht zijn gekomen. Ze werden echter tot 2010 nooit opgemerkt.

Deze bijzondere vondst werd grondig onderzocht om vast te stellen dat de tekeningen ook echt door Post zijn gemaakt. Na vergelijking van de dieren op de tekeningen met die op de schilderijen kwam onomstotelijk vast te staan, dat het daadwerkelijk om werk van Post gaat. Zo vormen een schets in grafiet en een uitgewerkte tekening in gouache en aquarel van een capibara de voorstudies voor hetzelfde dier op een schilderij in het Louvre. Dit is het enige in Brazilië gemaakte werk waarop een inheems dier prominent is afgebeeld.

De groep bestaat uit 24 zeer gedetailleerde tekeningen in gouache en aquarel en tien tekeningen in grafiet. De meeste tekeningen zijn voorzien van opmerkingen in zeventiende-eeuws handschrift. Op de tekeningen in grafiet schreef Post zelf commentaar. Sommige opschriften zijn erg amusant: zo is het makaak-aapje ‘seer vriendelijck ende aerdich’, een jaguar ‘seer wreedt, vernielende ende starck’ en het gordeldier ‘smaeckt gelijck een hoen’. Tekeningen van planten moet Post ook hebben vervaardigd, maar deze werden niet aangetroffen in het archief.

Kort na de oprichting van de WestIndische Compagnie (1621) probeerde Nederland delen van Brazilië te veroveren op de Portugezen. Brazilië was het grootste suiker producerende land ter wereld. Op honderden suikerplantages werkten tot slaaf gemaakten uit Angola. Uiteindelijk versloegen de Nederlanders de Portugezen in 1630 en stichtten een kolonie. De komst van gouverneur Johan Maurits in 1637 moest zorgen voor stabiliteit en uitbreiding van het bezit.

Johan Maurits dacht groot. ‘Zo wijd de wereld strekt’ was zijn motto en dat blijkt uit de projecten die tijdens zijn zevenjarig verblijf tot stand kwamen. Er werden forten, bruggen, huizen en paleizen gebouwd. Mauritsstad werd de nieuwe hoofdstad. De aanvoer van Afrikaanse slaven werd in eigen hand genomen. De natuurlijke rijkdom van de nieuwe kolonie werd door wetenschappers en kunstenaars zoals Post vastgelegd. Zij documenteerden in korte tijd flora, fauna en de bewoners van het land. Indirect was hun kunstproductie een eerbetoon aan Johan Maurits.

De tekeningen zijn van 7 oktober 2016 tot en met 8 januari 2017 te zien in het Rijksmuseum in Amsterdam, samen met zes schilderijen van Post, een wandkaart én opgezette dieren uit Naturalis Biodiversity Center in Leiden, in de tentoonstelling Frans Post. Dieren in Brazilië.